Tevfik Esenç
Tevfik Esenç 1906 yılında Balıkesir ilinin Manyas ilçesine bağlı Hacı Osman Köyü’nde (Huncahable) doğdu. Annesi Ubıhların Hunca ailesinden, babası ise Zeyşüe ailesindendi.
Tevfik Esenç, Çok küçük yaşta babasını kaybeder ve dedesi Papüj’ün yanında büyür.
Tevfik Esenç, anadilini Kafkasya’da öğrenmemiş, ama dedesi Ubıh dilini konuşmuş ve ona öğretmiştir. Ailede herkesin Ubıhça konuşması da bu dili kusursuz öğrenmesine yol açmıştır.
İstanbul Üniversitesi’nde Dinsel Tarih dersleri veren Prof. Georges Dumézil, Hint-Avrupa Mitolojileri ve kıyaslamaları konusunda araştırma yaparken Kafkas dilleri uzmanı Adolf Dirr’in Ubıhça üzerine çalışmalarını bulur ve Türkiye’deki Kuzey Kafkasyalı azınlıklara ilgi göstermeye başlar. Dirr’in kitabını okuduktan sonra Kırkpınar köyüne bir ziyaret yapar. Orada hala Ubıhça konuşan iki kişi bulur. Fakat bu insanlar çok ihtiyar olduklarından konuşmakta zorluk çekiyorlardır. Daha sonra İstanbul’da Devlet Sular Dairesi’nde çalışan daha genç birini bulur ve onunla çalışmaya başlar. Bu bir yıllık çalışmalar sonucunda 1931’de 110 sayfalık ‘‘La Langue des Oubykhs’’ (Ubıhlar’ın Dili) adlı kitabını bitirir.
Dumézil, sonraki yıllarda Paris’te tanıştığı Prof. Aytek Namitok tarafından Türkiye’ye davet edilir. Aytek Namitok, eşi Hayriye Melek Hunç ile Manyas’ın Dümbe Köyü’nde yaşamaktadır. Dumézil’e çevrelerindeki iki köyde (Hacı Osman Köyü, Hacı Yakup Köyü) Ubıhça konuşanların olduğunu yazar ve onu Manyas’a davet eder. 1954’te Dumézil Manyas’a gelir ve iki hafta misafirleri olur. Tevfik Esenç’in Ubıh dili çalışmalarına katılması, Georges Dumézil ile tanışmasıyla başlar.
Tevfik Esenç, dünyaya Ubıh halkının dili ve kültürü hakkında eşsiz bilgi aktarmayı başardı. Mükemmel bir hafıza ve net bir zihinle Esenç, bilim insanlarına sadece dil hakkında değil, aynı zamanda Ubıhları’nın mitolojisi, kültürü ve gelenekleri hakkında bilgiler;Ubıh masalları anlattı, konuşmasına Ubıh atasözleri serpiştirdi, atalarının dilinde şarkılar söyledi, Ubıhların Osmanlı İmparatorluğu’na yeniden yerleştirilmesinin tarihini anlattı…
Tevfik Esenç, Uluslararası Çerkes Derneği “Adige Hase”nin davetlisi olarak 1990 yılında 84 yaşında Kuzey Kafkasya’yı ziyaret etti; “Uzun zaman önce, gençliğimde, gözlerimi kapatıp dedemin bana anlattığı vatanımı hayal etmeyi severdim: Dağlar, dağların ardında deniz ve her yer, her yer ağaçlar; çınarlar, porsuk ağaçları, çalılar… Şimdi anlıyorum ki tam da hayal ettiğim gibiymiş…
“Yazık ki kulaklarım iyi duyamıyor, gözlerim iyi göremiyor, bacaklarım iyi yürüyemiyor. Ama neyse artık ben huzur içinde ölebilirim.”
Tevfik Esenç, 7 Ekim 1992’de 88 yaşında vefat etti. Vefatından yıllar önce beyaz mermerden mezar taşına istediği yazıyı yazdı: “Vubıh dilini ölümsüzleştiren, bu dili yazıp konuşabilen son Vubıh”
Mekanı Cennet Olsun